Praca i odpoczynek w ruchomym systemie czasu pracy

Ruchomy czas pracy pozwala na bardziej elastyczne planowanie czasu pracy pracownikom. Niewątpliwą zaletą takiej organizacji czasu pracy jest to, że ponowne wykonywanie pracy w tej samej dobie nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych. Zatem już po odpoczynku wynoszącym 11 godzin pracownik znowu może mieć zaplanowaną kolejną dniówkę.

Formy ruchomej organizacji czasu pracy

Stosowanie ruchomego rozkładu czasu pracy w danym zakładzie pracy możliwe jest od 23 sierpnia 2013 r. Od tego bowiem dnia do Kodeksu pracy wprowadzono art. 140¹ K.p., który jednoznacznie określa warunki wykonywania pracy w ruchomej organizacji czasu pracy. Powołany przepis przewiduje dwie formy pracy w takim rozkładzie, polegające na:

ustaleniu w rozkładzie czasu pracy różnych godzin rozpoczynania pracy w dniach, które są dla pracownika dniami pracy,
określeniu przedziału czasu, w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy w dniu, który zgodnie z rozkładem jest dla pracownika dniem pracy.

Niezależnie od wybranego wariantu praca w ruchomym rozkładzie czasu pracy nie może powodować naruszenia odpoczynku dobowego i tygodniowego. Nieprzerwany odpoczynek dobowy należy zapewnić pracownikowi w każdej dobie w wymiarze co najmniej 11 godzin, z zastrzeżeniem pracowników zarządzających (art. 132 K.p.). Ponadto w każdym tygodniu pracownikowi przysługuje prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego (art. 133 § 1 K.p.). Zasadniczo odpoczynek tygodniowy powinien przypadać w niedzielę, jeżeli jednak praca w danym zakładzie jest dozwolona w niedzielę, odpoczynek tygodniowy może przypadać także w innym dniu.

Praca w tej samej dobie

Elastyczny czas pracy pozwala na rozpoczynanie pracy w poszczególnych dniach tygodnia w różnych godzinach. Godziny te w zależności od przyjętego wariantu ruchomego rozkładu wyznacza pracownik lub pracodawca. Ustawodawca ustanowił przy tym, że ponowne wykonywanie pracy w tej samej dobie we wskazanych rozkładach nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych (art. 140¹ § 4 K.p.).

Wprowadzenie elastycznej organizacji czasu pracy nie pociągnęło za sobą zmiany definicji doby pracowniczej. Należy więc ją stosować w dotychczasowym brzmieniu. Zgodnie z art. 128 § 3 K.p. przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Naruszenie tak rozumianej doby pracowniczej w ruchomej organizacji czasu pracy nie wpływa na powstanie godzin nadliczbowych. W kwestii tej stanowisko zajęło Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, które w piśmie udostępnionym 20 listopada 2013 r. naszej redakcji wskazało, że: "(...) jeżeli pracodawca poleci pracownikowi wykonywanie pracy przed rozpoczęciem przez pracownika pracy zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, o którym mowa w art. 140¹ § 1 K.p., ocena, czy doszło do pracy nadliczbowej w rozumieniu art. 151 K.p. i czy praca ta była wynikiem przekroczenia normy dobowej czy przeciętnej normy tygodniowej powinna być dokonywana z uwzględnieniem definicji doby pracowniczej. (...) jeżeli praca taka zostanie pracownikowi polecona do wykonania w okresie czasu, który objęty jest dobą pracowniczą rozpoczętą poprzedniego dnia kalendarzowego, to powinna być ona zakwalifikowana jako praca nadliczbowa wynikająca z przekroczenia dobowej normy czasu pracy. Jeżeli natomiast praca taka zostanie pracownikowi polecona do wykonania w okresie czasu, który nie jest już objęty dobą pracowniczą rozpoczętą poprzedniego dnia kalendarzowego (bowiem upłynęły już 24 godziny od rozpoczęcia przez pracownika pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w poprzednim dniu kalendarzowym), to praca taka powinna być, zdaniem Departamentu Prawa Pracy, zakwalifikowana jako praca nadliczbowa wynikająca z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy. (...)".

Przykład

Pracownik wykonuje pracę w podstawowych normach czasu pracy w dniach od poniedziałku do piątku w ruchomym rozkładzie. Przewiduje on różne godziny rozpoczynania pracy w poszczególnych dniach tygodnia. Harmonogram pracownika na lipiec 2015 r. obejmuje 184 godziny (23 dni).

Dzień	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16
Dzień	Śr	Cz	Pt	So	Nd	Pn	Wt	Śr	Cz	Pt	So	Nd	Pn	Wt	Śr	Cz
od	7	7	7			12	12	7	7	7			12	12	7	7
do	15	15	15			20	20	15	15	15			20	20	15	15
godz.	8	8	8			8	8	8	8	8			8	8	8	8

17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30	31	łącznie
Pt	So	Nd	Pn	Wt	Śr	Cz	Pt	So	Nd	Pn	Wt	Śr	Cz	Pt
7			7	7	7	12	12			12	12	7	7	7
15			15	15	15	20	20			20	20	15	15	15
8			8	8	8	8	8			8	8	8	8	8	184

Z uwagi na urlopy części załogi, pracownik został wezwany do pracy we wtorek 7 lipca br. na godzinę 10⁰⁰ oraz 23 lipca br. na godzinę 10⁰⁰. Praca w tej samej dobie zgodnie z rozkładem przypadająca w dniach 8, 15 i 29 lipca br. nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych (art. 140¹ § 4 K.p.). Natomiast dwie godziny pracy w dniu 7 lipca br. od 10⁰⁰ do 12⁰⁰ przypadające przed zakończeniem doby pracowniczej (która upłynęła o 12⁰⁰) stanowią pracę z przekroczenia normy dobowej, natomiast 2 godziny pracy w dniu 23 lipca br. z przekroczenia przeciętnej normy tygodniowej, gdyż poprzednia doba upłynęła o godzinie 7⁰⁰.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.)