Warunki bhp także dla zleceniobiorcy

Wprowadzenie minimalnej stawki godzinowej dla zleceniobiorców nadało zatrudnieniu cywilnoprawnemu trochę bardziej "etatowego" charakteru. Nadal jednak taka forma wykonywania pracy pozostaje poza regulacjami prawa pracy, choć są od tej zasady wyjątki. Dotyczą one nie tylko wspomnianej minimalnej stawki godzinowej, ale też zapewnienia zleceniobiorcy odpowiednich warunków bhp.

Przepisy bhp nie tylko dla etatowców

Nowe przepisy dotyczące wynagradzania osób pracujących na podstawie umowy zlecenia lub o świadczenie usług ustawowo unormowały minimalny poziom ich wynagrodzenia. Nie uchyliły przy tym właściwej dla stosunków cywilnoprawnych swobody stron w kształtowaniu warunków łączącej ich umowy. Jednak nawet w przypadku zatrudnienia nawiązanego na podstawie umowy prawa cywilnego, regulacje prawa pracy mają zastosowanie. Dotyczy to bardzo ograniczonego zakresu spraw, bo tylko niektórych kwestii związanych z bhp.

W odniesieniu do pracowników cywilnoprawnych zastosowanie znajduje art. 304 i art. 304¹ K.p. Pierwszy z nich stanowi, że pracodawca ma obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, o których mowa w art. 207 § 2 K.p., także osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (np. na podstawie umowy zlecenia) w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Przepis art. 207 § 2 K.p., do którego odwołuje się art. 304 K.p., stanowi natomiast, że pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W tym celu powinien m.in. organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki jej wykonywania oraz zapewnić przestrzeganie w firmie przepisów i zasad bhp.

Drugi z przywołanych przepisów - art. 304¹ K.p. - stanowi, iż obowiązki, o których mowa w art. 211 K.p., w zakresie określonym przez pracodawcę, ciążą także na osobach fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy albo miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Artykuł 211 K.p. zobowiązuje pracowników i wspomniane osoby m.in. do:

znajomości przepisów i zasad bhp, uczestniczenia w szkoleniach i instruktażach z tego zakresu oraz poddawania się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
stosowania środków ochrony zbiorowej oraz używania przydzielonych środków ochrony indywidualnej, a także odzieży i obuwia roboczego,
poddawania się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim.

Należy nadmienić, że w nielicznych przypadkach warunki bhp pracowników, w tym cywilnoprawnych, regulowane są bardziej szczegółowo, w drodze odpowiedniego rozporządzenia. Jest tak w przypadku pracy więźniów, do której odnosi się rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie zakresu stosowania przepisów Kodeksu pracy o bezpieczeństwie i higienie pracy przy wykonywaniu pracy przez osoby przebywające w zakładach karnych lub w zakładach poprawczych (Dz. U. z 1997 r. nr 154, poz. 1012). Poza tymi przypadkami to pracodawca musi samodzielnie decydować o tym, jaki zakres bhp powinien zapewnić zatrudnianym przez siebie pracownikom cywilnoprawnym.

Badania i szkolenie w zależności od warunków

Z przepisów Kodeksu pracy wynika, że profilaktycznym badaniom lekarskim i szkoleniu bhp obowiązkowo muszą poddać się pracownicy. Tymi zaś, w myśl art. 2 K.p., są osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Osoba zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej, co do zasady, nie musi więc odbywać tych badań i szkoleń. Co za tym idzie, pracodawca zatrudniający takie osoby również nie ma obowiązku kierować ich na wspomniane badania i szkolenia. Ta zasada, wynikająca z generalnego wyłączenia zatrudnienia cywilnoprawnego spod zakresu prawa pracy, może być jednak uchylona w konkretnych sytuacjach.

Pracodawca, zgodnie z obowiązkiem nałożonym na niego przez art. 304 K.p., powinien ocenić, czy zatrudniani przez niego pracownicy cywilnoprawni (np. zleceniobiorcy) muszą poddać się badaniom lekarskim oraz szkoleniom bhp. Do rozważenia pozostaje też kwestia stosowania przez nich środków ochrony indywidualnej, obuwia roboczego czy odzieży ochronnej. Jeżeli zatrudniający podejmie decyzję, że ze względu na warunki pracy jest to konieczne, pracownicy cywilnoprawni muszą podporządkować się poleceniom pracodawcy co do przeprowadzenia badań lub/i szkoleń bhp (patrz stanowisko w ramce). Przy podejmowaniu decyzji pracodawca powinien kierować się przede wszystkim warunkami oraz charakterem prac, jakie wykonywane będą w ramach umów cywilnych.

Ustalenie, że wykonywanie pracy w ramach tych umów wymaga przeprowadzenia profilaktycznych badań lekarskich lub odbycia szkolenia bhp nie oznacza automatycznego przerzucenia na zatrudniającego kosztów tych badań i szkoleń. Strony powinny ustalić, kto ponosi te koszty w drodze wzajemnych uzgodnień, wprowadzonych do treści umowy. Zatrudniający może uzależnić zawarcie umowy cywilnoprawnej od poddania się drugiej strony umowy badaniom lub odbycia szkolenia - jeżeli przemawia za tym rodzaj wykonywanej pracy, a także warunki, w jakich ta praca jest świadczona.

"(...) Jeżeli rodzaj wykonywanej pracy, stopień zagrożeń związanych z warunkami pracy lub przebiegiem procesów jest tak znaczny, że wskazane jest, aby nawet do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach były dopuszczane wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia i przeszkolone w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, to pracodawca lub inny podmiot organizujący pracę może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną, poddania się badaniu lekarskiemu lub szkoleniu w zakresie bhp. Wówczas osoba ta ma na podstawie art. 211 Kodeksu pracy obowiązek odbyć szkolenie i poddać się badaniom lekarskim. (...)"

Stanowisko Departamentu Prawnego Głównego Inspektora Pracy, dostępne na stronie www.pip.gov.pl

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 1666 ze zm.)