Uprawnienia pracownika po studiach podyplomowych z zakresu BHP oraz staż pracy w służbie BHP

Czy osoba, która ukończyła studia podyplomowe z zakresu BHP może prowadzić szkolenia okresowe pracowników, osób kierujących pracownikami i pracodawców? Na jakich zasadach ustala się staż pracy w służbie BHP? Czy zaliczeniu do tego stażu podlegają okresy zatrudnienia na łączonym stanowisku pracy np. specjalisty ds. kadr i płac - inspektora ds. BHP?

1.1. Uprawnienia absolwentów studiów podyplomowych z zakresu BHP

Osoba, która ukończyła studia podyplomowe z zakresu BHP może być zatrudniona na stanowisku starszego inspektora do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy w służbie BHP działającej na terenie zakładu. Tak wynika z § 4 ust. 2 pkt 2 lit. b) rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 109, poz. 704 ze zm.), dalej rozporządzenia. W warunkach określonych w art. 237¹¹ § 1 K.p. można również powierzyć wykonywanie zadań tej służby pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, jeśli ukończył przykładowo studia podyplomowe z zakresu BHP (§ 4 ust. 5 rozporządzenia). Sposób realizacji obowiązku zapewnienia w każdym zakładzie pracy bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, w tym wypełniania zadań służby BHP jest przy tym uzależniony od liczby pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy. Jeśli pracownik posiadający kwalifikacje wymagane do pracy na stanowisku starszego inspektora ds. BHP, wykonuje pracę w zakładzie zatrudniającym do 100 pracowników, może wykonywać zadania służby BHP obok dotychczasowych obowiązków w ramach tego samego stosunku pracy (art. 237¹¹ § 1 K.p.). Oznacza to, że może być zatrudniony na łączonym stanowisku pracy, obejmującym nie tylko obowiązki służby BHP, lecz również zadania wynikające z dotychczas zajmowanego stanowiska. W przypadku większych pracodawców, zatrudniających od 100 do 600 pracowników, starszy inspektor BHP powinien być zatrudniony w jednoosobowej lub wieloosobowej komórce służby, co najmniej w części etatu. Pracodawcy tacy mają bowiem obowiązek utworzenia służby BHP i zatrudnienia w niej pracownika co najmniej na część etatu. Co istotne, obowiązki służby BHP zostały wyliczone w § 2 ust. 1 ww. rozporządzenia, przy czym ust. 2 tego przepisu jednoznacznie wskazuje, że służba BHP nie może być obciążana innymi zadaniami, niż wymienione w ust 1. Jedynym wyjątkiem od tej zasady są pracownicy zatrudnieni przy innej pracy, wykonujący zadania służby przy okazji pełnienia dotychczasowych obowiązków.

Ważne: W zakładach zatrudniających powyżej 100 pracowników, w których pracownik służby BHP jest zatrudniony na część etatu, pracodawca musi precyzyjnie rozgraniczyć obowiązki służby od pozostałych zadań realizowanych przez tego pracownika na rzecz zakładu, zawierając z nim dwie odrębne umowy o pracę.

W takim przypadku każda z umów powinna ściśle określać niezbędny wymiar etatu, aby w pełni zrealizować powierzone zadania, a polecanie wykonania innych prac w czasie przeznaczonym na realizację zadań służby może być uznane za naruszenie omawianego przepisu.

1.2. Staż pracy w służbie BHP

Osoba, która ukończyła studia podyplomowe z zakresu BHP jest zwykle zainteresowana zdobyciem co najmniej rocznego stażu pracy w służbie BHP, gdyż jest to warunek uzyskania uprawnień specjalisty ds. BHP (§ 4 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia).

W praktyce, zgodnie z art. 237¹¹ § 2 K.p., osoba taka może wykonywać zadania służby nie będąc pracownikiem, lecz specjalistą spoza zakładu pracy. To z kolei pozwala realizować zadania służby BHP jednocześnie na rzecz kilku lub nawet kilkunastu podmiotów. Warto jednak pamiętać, że omawiany przepis odwołuje się do stażu pracy w służbie BHP, co oznacza, że wymagany roczny staż pracy powinien odbywać się na podstawie odrębnej umowy o pracę, obejmującej zatrudnienie w wyodrębnionej komórce organizacyjnej pracodawcy - służbie BHP. Rozróżnienie w art. 237¹¹ § 1 K.p. zatrudnienia w służbie BHP od powierzenia wykonywania zadań tej służby pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy powoduje, w opinii większości ekspertów, że okres wykonywania zadań tej służby przez pracownika zatrudnionego przy innej pracy nie może być zaliczany do stażu pracy w służbie BHP (por. Atest 6/2011, Staż pracy w służbie BHP, str. 31).

1.3. Kto może prowadzić szkolenia BHP?

Prowadzenie szkoleń okresowych z zakresu BHP nie należy do zadań służby BHP, gdyż zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia, jej pracownicy mają jedynie obowiązek współpracy z właściwymi komórkami lub osobami w zakresie organizowania i zapewnienia odpowiedniego poziomu takich szkoleń. Pracownicy służby BHP mają obowiązek służyć radą i pomocą organizatorowi ww. szkoleń m.in. w zakresie ustalenia optymalnego programu szkoleń, uwzględnienia wszystkich zagrożeń zawodowych i specyfiki pracy zakładu. Nie można jednak wymagać od nich prowadzenia szkoleń okresowych, gdyż wykraczałoby to poza katalog obowiązków służby, a takie działanie musiałoby zostać zakwalifikowane jako naruszenie § 2 ust. 2 omawianego rozporządzenia.

Problematykę szkoleń reguluje rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 180, poz. 1860 z późn. zm.), dalej rozporządzenie w sprawie szkoleń. Zgodnie z § 4 ust. 1 tego rozporządzenia, szkolenia mogą być organizowane przez pracodawców lub na ich zlecenie przez jednostki organizacyjne prowadzące działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jednostki te mogą również prowadzić szkolenia dla pracodawców, pracowników służby bhp oraz instruktorów i wykładowców tematyki bezpieczeństwa i higieny pracy. Definicję jednostki organizacyjnej prowadzącej działalność szkoleniową z zakresu BHP zawiera § 1a pkt 2 rozporządzenia w sprawie szkoleń. Obejmuje ona m.in. osoby prawne i fizyczne prowadzące działalność oświatową na zasadach określonych w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej, pod warunkiem prowadzenia działalności szkoleniowej w dziedzinie BHP.

Zatem prowadzenia szkoleń z zakresu BHP może podjąć się zarówno osoba fizyczna, prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą, jak i osoba prawna, np. spółka osobowa lub kapitałowa. Warunkiem prowadzenia działalności w zakresie szkoleń BHP jest spełnienie katalogu przesłanek natury organizacyjnej i praktycznej, który został sformułowany w § 5 rozporządzenia w sprawie szkoleń. Jednym z podstawowych warunków, które zostały w nim poruszone jest zapewnienie wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację programów szkolenia.

Osoby prowadzące szkolenia z zakresu BHP nie muszą posiadać uprawnień wymaganych od pracowników służby BHP, a jedynie wiedzę, doświadczenie i przygotowanie dydaktyczne wymagane dla prawidłowej realizacji programu szkolenia.

Z trzech wymienionych pojęć jedynie kwestia przygotowania dydaktycznego została zdefiniowana w § 1a pkt 4 rozporządzenia w sprawie szkoleń. Wskazuje on, że spełnienie tego warunku wiąże się z ukończeniem kształcenia lub szkolenia przygotowującego do prowadzenia procesu szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w sposób zapewniający wysoką efektywność, z uwzględnieniem form organizacyjnych i metod szkolenia oraz środków dydaktycznych, odpowiednich dla określonych grup uczestników i poszczególnych rodzajów szkolenia. Ukończenie studiów podyplomowych z zakresu BHP może być kwalifikowane jako dopełnienie tego obowiązku, gdyż w ich programie powinien znajdować się przedmiot "metodyka prowadzenia szkoleń z zakresu BHP", w ramach którego studenci są przygotowywani do efektywnego prowadzenia procesu szkolenia z wykorzystaniem dostępnych środków dydaktycznych oraz zalecanych form i metod szkolenia. W praktyce oznacza to, że osoba, która ukończyła studia podyplomowe z zakresu BHP i dysponuje stażem pracy w służbie BHP, przy wykonywaniu zadań tej służby, poza dotychczasowymi obowiązkami czy w jednostce prowadzącej działalność szkoleniową z zakresu szkoleń BHP, może podjąć się prowadzenia działalności szkoleniowej z tego zakresu.

Osoba, która ukończyła studia podyplomowe z zakresu BHP i wykonywała zadania służby pozostając w zatrudnieniu przy innej pracy, niewątpliwie posiada zasób wiedzy, doświadczenie i przygotowanie dydaktyczne do prowadzenia szkoleń z zakresu BHP. Z tego względu może ona prowadzić szkolenia BHP dla pracowników tego zakładu, a po zarejestrowaniu działalności oświatowej w formie jednostki organizacyjnej prowadzącej działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, również dla pracowników innych przedsiębiorstw, pracodawców i osób kierujących pracownikami, np. w oparciu o umowy prawa cywilnego.