Podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Jakich obowiązków w sferze bezpieczeństwa i higieny pracy powinien przestrzegać pracownik i jak można je wyegzekwować?

Ogólne obowiązki pracownika wskazuje art. 100 K.p. W myśl tego przepisu pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. W szczególności pracownik powinien m.in. przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych. W dalszych przepisach kodeksowych obowiązki w sferze bhp zostały przez ustawodawcę podniesione do rangi obowiązków podstawowych.

Ważne: Przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracowniczym (art. 211 K.p.).

Powołany przepis zawiera szczegółowe wyliczenie obowiązków pracownika w tej sferze. Nie jest to jednak katalog zamknięty, o czym przesądza sformułowanie "w szczególności". Poniżej i na następnej stronie wyliczamy je w ujęciu tabelarycznym, jednocześnie sygnalizując główne rozstrzygnięcia judykatury w tym przedmiocie.

Obowiązek

Rozstrzygnięcia judykatury

-	znajomość przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
-	udział w szkoleniach, instruktażach z zakresu bhp,
-	poddawanie się wymaganym egzaminom sprawdzającym

Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 17 stycznia 2013 r.: "Zasada ignorantia iuris nocet (łac. nieznajomość prawa szkodzi - przyp. redakcji) w zakresie posiadania przez pracowników wiedzy na temat przepisów i zasad BHP nie znajdzie do nich zastosowania, jeśli pracodawca stosownej wiedzy im nie przekaże" (sygn. akt. I ACa 1015/12). Powyższe oznacza, że obowiązek pracownika jest ściśle związany z obowiązkiem pracodawcy do przeszkolenia go w tym zakresie. Konsekwencje nieprzekazania pracownikowi dostatecznej wiedzy w tym zakresie obciążają pracodawcę. Pracownik natomiast powinien dołożyć należytej staranności w procesie zgłębiania tej wiedzy. Z kolei w uzasadnieniu wyroku z dnia 19 kwietnia 2006 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że: "(…) Lekceważenie zasad bezpieczeństwa pracy powoduje, że ze względu na rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych generalnie można przypisać pracownikowi znaczny stopień winy. (…)" (sygn. akt II PK 304/05, OSNP 2007/7-8/103).

wykonywanie pracy zgodnie z przepisami bhp

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu w wyroku z dnia 26 maja 2011 r. orzekł, że: "Pracownik nie tyko nie powinien świadczyć pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają zagrożenie dla życia i zdrowia, ale wręcz nie może jej wykonywać wówczas, gdy ma świadomość tego, że swoim działaniem i podejmowanymi czynnościami narusza przepisy i zasady bhp, stwarzając zagrożenie życia i zdrowia. (…)" (sygn. akt II SA/Op 17/11). Natomiast Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 maja 2006 r. wyjaśnił, że: "Pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy tylko w przypadku łącznego wystąpienia przesłanek określonych w art. 210 § 1 K.p. (warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika)." (sygn. akt I PK 191/05, OSNP 2007/9-10/128).
Niezależnie od powyższego: "Strona pozwana (pracodawca - przyp. red.) nie może zwolnić się od odpowiedzialności związanej z niezachowaniem przepisów bhp zarzutem, że również powód (pracownik - przyp. red.) nie dopełnił obowiązków z zakresu bhp." (wyrok SN z dnia 3 sierpnia 2007 r., sygn. akt I UK 367/06, M.P.Pr. 2008/2/102).

dbałość o stan maszyn i urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy

_____________________

poddawanie się wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim i stosowanie się do zaleceń lekarskich

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 marca 2011 r. orzekł, że: "Obowiązek poddania się kontrolnym badaniom lekarskim ma charakter trwały. (…)" (sygn. akt II PK 188/10, OSNP 2012/7-8/92). Jednakże to pracodawca w pierwszej kolejności pozostaje odpowiedzialny za skierowanie pracownika na badania lekarskie, a w przypadku dopuszczania go bez badań do pracy, za ten stan rzeczy. Z drugiej strony udział w badaniach stanowi podstawowy obowiązek pracownika, o ile pracodawca wystawi mu odpowiednie skierowanie. Nie znajduje uzasadnienia powstrzymanie się od tego obowiązku, chyba że następuje to bez winy pracownika.

współdziałanie z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2006 r.: "Odmowa poddania się badaniom kontrolnym po okresie długotrwałej nieobecności w pracy spowodowanej chorobą, w czasie której pracownik nabył prawo do stałej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, jest naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych." (sygn. akt I PK 131/05, OSNP 2006/23-24/344).

stosowanie środków ochrony zbiorowej oraz indywidualnej, a także przydzielonej odzieży roboczej

Wojewódzki Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 6 października 2005 r. orzekł, że: "Środki ochrony osobistej powinny być stosowane zawsze przy pracach z gazami a nie znajdować się w szafach sprzętu awaryjnego." (sygn. akt III SA/Gd 24/05).

niezwłoczne zawiadamianie przełożonego o zauważonym wypadku przy pracy albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego

_____________________

Za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawca może na podstawie art. 108 K.p. stosować wobec pracowników kary porządkowe: upomnienia, nagany, a także pieniężne (tryb stosowania kar oraz sposób ustalania i maksymalną wysokość kary pieniężnej omawiamy w niniejszym numerze, w dziale "Vademecum kadrowca" str. 60-65). Naruszenie przez pracownika obowiązków bhp upoważnia też pracodawcę do rozwiązania umowy za wypowiedzeniem, a w skrajnych przypadkach nawet w trybie dyscyplinarnym. Pracodawca może bowiem rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika m.in. w razie ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych. Potwierdza to orzecznictwo sądowe, w tym m.in. cytowany wyżej wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2011 r.

Zwracamy uwagę! Jak wynika z art. 304¹K.p. obowiązki wymienione w art. 211 K.p. w zakresie określonym przez pracodawcę, ciążą również na osobach fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Osoby zatrudnione na podstawie umowy zlecenia, umowy o dzieło bądź na podstawie innej umowy cywilnoprawnej ponoszą odpowiedzialność cywilną (za szkodę) za naruszenie obowiązku przestrzegania przepisów i zasad bhp. Osoby te nie ponoszą natomiast odpowiedzialności porządkowej z art. 108 K.p., która obejmuje wyłącznie pracowników.