Skierowanie na badania okulistyczne przed upływem okresu ważności poprzednich badań okresowych

Pracownik posiadający aktualne badania profilaktyczne, pracujący przy monitorze ekranowym, w związku z pogorszeniem się wzroku zwrócił się do pracodawcy z prośbą o wcześniejsze wydanie skierowania na badania okresowe. Czy pracodawca ma obowiązek wydać skierowanie?

Przepisy prawa nie przewidują wprost obowiązku wydania skierowania na profilaktyczne badania lekarskie, zwłaszcza o charakterze wycinkowym (tu okulistyczne), na wniosek zainteresowanego. Biorąc jednak pod uwagę obowiązki pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy jest to dopuszczalne, a w przypadku podejrzenia choroby zawodowej nawet konieczne.

Powinność zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy została nałożona na pracodawcę już w podstawowych zasadach prawa pracy (art. 15 K.p.), a następnie sprecyzowana w Dziale czwartym (Obowiązki pracodawcy i pracownika) oraz dziesiątym (Bezpieczeństwo i higiena pracy) Kodeksu pracy. W zakresie wskazanym w pytaniu są one uszczegółowione przede wszystkim w rozporządzeniach Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz. U. nr 148, poz. 973) oraz Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników... (Dz. U. nr 69, poz. 332 z późn. zm.).

Z przepisu § 8 ust. 1 pierwszego z wymienionych aktów wykonawczych wynika zobowiązanie pracodawcy do zapewnienia pracownikowi profilaktycznej opieki zdrowotnej. Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych został określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia z dnia 30 maja 1996 r. - "Wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników". W wierszu 10 działu I tabeli (Czynnik szkodliwy lub uciążliwy) zawarto wytyczne w zakresie badań pracowników zatrudnionych przy obsłudze monitorów ekranowych. Powinny one obejmować badania skóry, układu ruchu w obrębie kończyn górnych i kręgosłupa szyjnego oraz okulistyczne, a w zależności od wskazań także dermatologiczne. Badania te przeprowadza się co 4 lata, ostatecznie jednak o częstotliwości badań decyduje lekarz.

Ważne: Lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne może wyznaczyć krótszy termin następnego badania, niż określony we wskazówkach metodycznych, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika (§ 2 ust. 2 rozporządzenia z dnia 30 maja 1996 r.).

Przepisy regulują kwestię wystawiania skierowań na badania profilaktyczne, gdy nadal jest aktualne poprzednie orzeczenie lekarskie tylko w nielicznych przypadkach, do których nie należy wniosek zainteresowanego. Jednak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 grudnia 2002 r. (sygn. akt I PK 44/02, OSNP 2004/12/209) stwierdził, że: "Aktualnym orzeczeniem lekarskim w rozumieniu art. 229 § 4 K.p. jest orzeczenie stwierdzające stan zdrowia pracownika w dacie, w której ma być dopuszczony do pracy. Zachowuje ono aktualność w okresie w nim wymienionym, jednak staje się nieaktualne w przypadku wystąpienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika.". Jak wynika z uzasadnienia do ww. wyroku, taką sytuację przewiduje przepis art. 229 § 2 K.p., który stanowi, że w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni spowodowanej chorobą pracownik podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Można na tej podstawie wnosić, że orzeczenie lekarskie nie traci ważności na podstawie subiektywnej oceny pracownika, lecz gdy potwierdza to konkretne zdarzenie. Takim zdarzeniem może być badanie lekarskie potwierdzające opinię pracownika.

Okoliczności, w których uzasadnione są wcześniejsze badania wskazuje ponadto jednoznacznie § 6 pkt 1 rozporządzenia z dnia 30 maja 1996 r. W myśl tego przepisu przeprowadzenie badań lekarskich poza terminami i orzekanie o możliwości wykonywania dotychczasowej pracy jest konieczne m.in. w przypadku stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej. Dodajmy, że w wykazie chorób zawodowych, zamieszczonym w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1367) znajdują się m.in. choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi.

Biorąc powyższe pod uwagę, w przypadku wystąpienia przez pracownika z wnioskiem o skierowanie na przedterminowe badania profilaktyczne w związku z pogorszeniem się jego wzroku bądź z powodu innych dolegliwości tego narządu zalecane jest, aby pracodawca w ramach dbałości o właściwe warunki pracy wydał mu skierowanie na badania profilaktyczne. W razie podejrzenia choroby zawodowej ma natomiast taki obowiązek.