Upoważnienie do badania trzeźwości pracownika i odsunięcia nietrzeźwego od pracy

Kto w imieniu pracodawcy może przeprowadzić badanie pracownika podejrzanego o stan nietrzeźwości i w razie potrzeby odsunąć go od pracy?

Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2016 r. poz. 487 ze zm.), dalej ustawy, kierownik zakładu pracy lub osoba przez niego upoważniona mają obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy. Okoliczności stanowiące podstawę decyzji w tej sprawie powinny być podane pracownikowi do wiadomości.

Ważne: Wydanie przez pracodawcę polecenia zaprzestania pracy pracownikowi, wobec którego zachodzi uzasadnione podejrzenie spożywania alkoholu w czasie pracy nie wymaga ani zachowania szczególnej formy, ani obowiązku przeprowadzenia badania stanu jego trzeźwości (por. wyrok SN z 11 lutego 2000 r., sygn. akt II UKN 401/99, OSNP 2001/15/498).

Jak uzasadniał Sąd Najwyższy: "(...) Fakt, iż do badania stanu nietrzeźwości powoda nie doszło nie może w takiej sytuacji automatycznie skutkować uznaniem, że w chwili zdarzenia był trzeźwy. (...)".

Ustawodawca nie zastrzegł też formy decyzji w sprawie odsunięcia pracownika od pracy, ani podania mu okoliczności stanowiących jej podstawę. Może to więc nastąpić w formie ustnej. Jednym z istotnych elementów umowy o pracę jest bowiem stosunek podporządkowania pracownika wobec pracodawcy, dlatego też jego pracowniczym obowiązkiem jest wykonanie ustnego polecenia bezpośredniego przełożonego w sprawie zaprzestania pracy/opuszczenia terenu zakładu (por. uzasadnienie wyroku SN z 11 lutego 2000 r.).

Katalog osób, które mają obowiązek nie dopuścić/odsunąć nietrzeźwego pracownika od pracy obejmuje obok kierownika zakładu, także osoby, którym udzielił on w tym zakresie pełnomocnictwa, a którym pracownik jest podległy (np. kierowników działów). Uważamy, że w ich zastępstwie mogą to być również pracownicy prowadzący sprawy osobowe, a w zakresie niedopuszczenia pracownika do stanowiska pracy, zwłaszcza po godzinach urzędowania kierownictwa, nawet pracownicy ochrony zakładowej (np. portierzy), którzy jednak jako nieposiadający kompetencji do wydawania poleceń w zakresie pracy, powinni być zobowiązani do natychmiastowego powiadomienia przełożonego pracownika o tym fakcie.

Od niedopuszczenia albo odsunięcia zainteresowanego od pracy należy odróżnić udowodnienie stanu nietrzeźwości. Jak już wskazaliśmy nie jest to bezwzględnie wymagane, jednak dla celów dowodowych pożądane. Badanie stanu trzeźwości dokonuje się zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 grudnia 2015 r. w sprawie badań na zawartość alkoholu w organizmie (Dz. U. poz. 2153), dalej rozporządzeniem. Przepis § 2 ust. 1 tego aktu prawnego przewiduje dla tego celu badanie wydychanego powietrza lub badanie krwi.

Ważne: Badanie wydychanego powietrza przeprowadza się przed badaniem krwi, jeżeli stan osoby badanej na to pozwala.

Badanie wydychanego powietrza przeprowadza się w sposób nieinwazyjny przy użyciu urządzenia elektronicznego dokonującego pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu, tzw. analizatora wydechu, metodą spektrometrii w podczerwieni lub utleniania elektrochemicznego.

Wskazane wyżej badania mogą być przeprowadzone również przy użyciu analizatora wydechu niewyposażonego w cyfrową prezentację wyniku pomiaru, a także bez użycia ustnika, jeżeli producent analizatora wydechu przewiduje taki sposób jego eksploatacji. Jeżeli jednak badanie to wykaże obecność alkoholu w wydychanym powietrzu, niezwłocznie przeprowadza się badanie metodą spektrometrii w podczerwieni lub utleniania elektrochemicznego.

Przepisy rozporządzenia nie wymieniają osób, które mogą przeprowadzić badanie trzeźwości metodą wydychanego powierza, zastrzegając jedynie krąg upoważnionych do zabiegu pobrania krwi, którego dokonuje fachowy pracownik służby zdrowia (art. 17 ust. 3 zdanie drugie ustawy). Wobec powyższego w literaturze przyjmuje się, że takiego badania może dokonać pracodawca lub pracownik przez niego upoważniony, pod warunkiem uzyskania zgody badanego. Nie istnieją natomiast wytyczne, kto powinien/może korzystać z tego umocowania. Uzasadnione jest jednak aby były to osoby, którym pracownik podlega, bądź które zajmują się sprawami osobowymi, a po godzinach ich urzędowania także osoby sprawujące ochronę zakładu.

Jeżeli pracownik nie wyraża zgody na przeprowadzenie badania w tych warunkach, bądź takiego badania kierownictwo zakładu nie wykonuje, na żądanie kierownika zakładu pracy, a także ww. osób upoważnionych, badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (art. 17 ust. 3 zdanie pierwsze ustawy). W praktyce wzywa się policję, która bada trzeźwość pracownika przy użyciu analizatora wydechu, w razie potrzeby przewozi go do podmiotu leczniczego, w celu wykonania badania krwi.

Zwracamy uwagę! Z żądaniem przeprowadzenia badania stanu trzeźwości może wystąpić także zainteresowany. Z badania przeprowadzonego analizatorem wydechu wskazującego na obecność alkoholu w organizmie osoby badanej sporządza się protokół, który zawiera dane wskazane w § 7 ust. 1 rozporządzenia. Przepis ten przewiduje zamieszczenie w protokole nie tylko imienia i nazwiska osoby przeprowadzającej badanie, ale również osoby, w obecności której przeprowadzono badanie, czego może domagać się badany.