Jakie obowiązki bhp ciążą na małym pracodawcy?

Problematyka bezpieczeństwa i higieny pracy jest uregulowana w sposób obszerny i szczegółowy. Poruszanie się po zawiłościach tych przepisów, często drobiazgowych i wymagających specjalistycznej wiedzy, jest wyzwaniem dla większości zakładów pracy. Szczególną trudność z ich stosowaniem mogą mieć mali pracodawcy, nieposiadający na ogół rozbudowanych służb kadrowych.

Podstawowe obowiązki bez żadnej ulgi

Niekiedy pracodawcy, mając na uwadze niski stan zatrudnienia w swoim zakładzie, mają nadzieję na "ulgowe" potraktowanie ich z tego powodu przez przepisy z zakresu bhp. Regulacje prawa pracy przewidują już uprzywilejowanie takich małych firm (zatrudniających poniżej 20 pracowników), jeżeli chodzi o obowiązek tworzenia regulaminu pracy i wynagradzania. Jednak w odniesieniu do spraw bhp prawo pracy jest znacznie bardziej rygorystyczne. Większość podstawowych obowiązków z tej dziedziny ciąży na pracodawcy niezależnie od liczby zatrudnianych pracowników. Bez względu więc na stan załogi, zarówno mały, jak i duży pracodawca muszą kierować nowo zatrudnionego pracownika na wstępne badania profilaktyczne. W czasie zatrudnienia zaś są zobowiązani przestrzegać terminów ważności badań okresowych. Podobnie wymóg przeprowadzania badań kontrolnych nie jest uzależniony od stanu zatrudnienia w zakładzie pracy.

Mały pracodawca nie ma też co liczyć na zwolnienie z obowiązku przeprowadzenia na danym stanowisku oceny ryzyka zawodowego (art. 226 K.p.). Również szkolenia bhp pracowników są obligatoryjne, nawet przy zatrudnianiu jednej osoby. Każdy pracownik przed dopuszczeniem do pracy powinien bowiem odbyć wstępne szkolenie z zakresu bhp. Zwolnienie z wymogu odbycia tego szkolenia występuje tylko w jednym przypadku, niemającym żadnego związku ze stanem zatrudnienia. Dotyczy to sytuacji, gdy pracownik podejmuje pracę na tym samym stanowisku, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę (art. 237³ § 2 K.p.). Kontynuacją szkoleń wstępnych są szkolenia okresowe bhp, przeprowadzane z określoną przez przepisy częstotliwością, wobec wszystkich bez wyjątku pracowników.

W każdym zakładzie pracy wymagane jest zapewnienie środków do udzielania pierwszej pomocy w postaci wyposażonej apteczki.

Konieczność zapewnienia odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej (w razie wystąpienia uzasadniających to warunków pracy) to następny obowiązek z zakresu bhp, który obejmuje również małych pracodawców. Jeżeli praca wykonywana jest w warunkach uprawniających pracowników do otrzymywania posiłków i napojów profilaktycznych, taki pracodawca będzie zobowiązany do ich dostarczania pracownikom.

Drobne ustępstwa dla małych firm

Przegląd regulacji dotyczących podstawowych obowiązków z zakresu bhp prowadzi do wniosku, że mali pracodawcy, zatrudniający poniżej 20 pracowników, traktowani są tak samo jak większe zakłady pracy. Bardziej szczegółowe regulacje z zakresu bhp, zawarte m.in. w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.), przewidują jednak pewne ustępstwa dla niewielkich firm. Zgodnie ze wskazanym rozporządzeniem, pracodawca zatrudniający do dwudziestu pracowników powinien zapewnić im co najmniej ustępy i umywalki, a także warunki do higienicznego przechowywania odzieży własnej (domowej), roboczej i ochronnej oraz do higienicznego spożywania posiłków. Jeżeli na stanowiskach pracy u takiego pracodawcy nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia i prace brudzące lub nie występują szczególne wymagania sanitarne, miejsca do spożywania posiłków, przechowywania odzieży oraz umywalki mogą znajdować się w jednym pomieszczeniu. Takie regulacje stanowią "ulgowe" potraktowanie w porównaniu do firm zatrudniających co najmniej 20 pracowników, te bowiem nie mogą skupić w jednym pomieszczeniu miejsca do spożywania posiłków, przechowywania odzieży i umywalek.

Służba bhp w minimalnym zakresie

Kodeksowe przepisy dotyczące bhp przewidują jedno znaczne ustępstwo na rzecz małych pracodawców. Chodzi tu o obowiązek tworzenia służby bhp, czuwającej nad przestrzeganiem przepisów z zakresu bhp. Bezwzględnie wymogiem tworzenia takiej służby obarczeni są pracodawcy zatrudniający więcej niż 100 pracowników. Zadania służby bhp w zakładach do 100 pracowników mogą być natomiast powierzone pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy - w ramach tego samego stosunku pracy.

W razie braku odpowiednich osób w zakładzie, prowadzenie spraw bhp może też być przekazane specjaliście spoza zakładu pracy.

Niski stan zatrudnienia uprawnia pracodawcę do samodzielnego nadzorowania spraw związanych z bhp, pod warunkiem jednak, że zatrudnia on:

do 10 pracowników lub
do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz
posiada odpowiednie kwalifikacje (art. 237¹¹ K.p.).

Wspomniane powyżej kategorie ryzyka zostały określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie różnicowania stopy procentowej składki… (Dz. U. z 2013 r. poz. 878).

Jeżeli chodzi o kwalifikacje pracodawcy, który sam chce prowadzić sprawy bhp w swojej firmie, to powinien on ukończyć szkolenie, o którym mowa w § 13 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2004 r. nr 180, poz. 1860 ze zm.). Z wymogu odbycia tego szkolenia zwalnia posiadanie przez pracodawcę kwalifikacji wymaganych od służby bhp, np. posiadanie zawodu technika bezpieczeństwa i higieny pracy.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)