Ustalenie maksymalnej liczby godzin pracy nadliczbowej w ciągu miesiąca

Czy liczba nadgodzin, które można polecić pracownikowi w ciągu miesiąca jest ograniczona? Czy pracodawca może przyjąć, iż jest to 1/12 rocznego limitu, określonego w wysokości 376 godzin w roku kalendarzowym? Czy w przypadku miesięcznego okresu rozliczeniowego, obejmującego 4 pełne tygodnie, maksymalny limit nadgodzin wynosi 32 godziny? Jaki wpływ na powyższe mają dni robocze wystające poza pełne tygodnie okresu rozliczeniowego?

Ograniczenia pracy nadliczbowej

Limitowanie pracy nadliczbowej odbywa się w trzech płaszczyznach. Jednoznacznie do nadgodzin odnosi się ich roczny limit określony na poziomie 150 godzin w roku kalendarzowym, który można jednak podnieść do 376 lub nawet 384 nadgodzin rocznie w zależności od wymiaru należnego urlopu wypoczynkowego (art. 151 § 3 i 4 K.p.). Ten limit dotyczy jedynie nadgodzin wynikających ze szczególnych potrzeb pracodawcy. W efekcie poza nim pozostają przekroczenia wynikające z konieczności prowadzenia akcji ratowniczej lub usuwania skutków awarii.

Ustawodawca ogranicza maksymalny czas pracy w dobie, który łącznie z nadgodzinami nie może przekroczyć 13 godzin. Limit ten wynika z prawa pracownika do nieprzerwanego 11-godzinnego odpoczynku dobowego. Wyjątki od tej zasady obejmują osoby zarządzające w imieniu pracodawcy zakładem pracy oraz przypadki prowadzenia akcji ratowniczej służącej ochronie życia lub zdrowia ludzkiego, mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. Wówczas pracownik musi mieć jednak zapewniony równoważny okres odpoczynku przed końcem okresu rozliczeniowego (art. 132 K.p.).

Przepisy nie ustalają wprost limitu godzin nadliczbowych w miesiącu, wprowadzają jednak dodatkowe ograniczenie czasu pracy w postaci tzw. normy łączonej, obejmującej pracę rozkładową i nadliczbową, która wynosi przeciętnie 48 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym (art. 131 § 1 K.p.). W efekcie o limicie nadgodzin w miesiącu możemy mówić jedynie wobec pracodawców stosujących 1-miesięczne okresy rozliczeniowe, pokrywające się z miesiącami kalendarzowymi. Skoro łączny czas pracy z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym, a przeciętna tygodniowa norma czasu pracy obejmuje 40 godzin, należy przyjąć, że średnio na tydzień w skali okresu rozliczeniowego każdy pracownik może przepracować 8 nadgodzin.

Zwracamy uwagę! Podstawową różnicą między ograniczeniem czasu pracy przeciętnie na tydzień w ramach okresu rozliczeniowego a rocznym limitem nadgodzin jest ich zakres. W pierwszym przypadku limitowi podlegają wszystkie godziny pracy, również nadgodziny wynikające z konieczności prowadzenia akcji ratowniczej lub usuwania skutków awarii. Natomiast roczny limit nadgodzin odnosi się do tych przekroczeń, które wynikają ze szczególnych potrzeb pracodawcy.

Ustalanie limitu nadgodzin w poszczególnych miesiącach

Jedynym sposobem ustalania dopuszczalnej liczby nadgodzin w ramach okresu rozliczeniowego, gwarantującym pozostawanie w zgodzie z przepisami, jest odniesienie się do liczby tygodni występujących w danym okresie. W tym zakresie można przyjąć, że skoro każdy miesiąc zawiera w sobie 4 pełne tygodnie, to w każdym 1-miesięcznym okresie rozliczeniowym pracodawca będzie mógł polecić pracownikom co najmniej 32 godziny nadliczbowe. Większość miesięcy zawiera również dni wystające poza pełne tygodnie, których liczba w okresach miesięcznych będzie się wahała od 1 do 3, gdyż maksymalna długość miesiąca to 31 dni, a 4 tygodnie kończą się 28. dnia każdego miesiąca. Przepisy nie wskazują wyraźnie, jaki wpływ takie dni mają na możliwość wypracowania nadgodzin wchodzących do limitu przeciętnie 48 godzin na tydzień. Jeśli jednak wpływają one na wymiar czasu pracy w okresie rozliczeniowym, to potencjalnie mogą zwiększać również liczbę dopuszczalnych w takim okresie nadgodzin. Brak jest jednak regulacji w sprawie ustalania takiej liczby, przy czym możliwe jest przyjęcie, że są one częścią tygodnia składającego się z 7 dni lub z 5 dni roboczych.

W 1-miesięcznym okresie rozliczeniowym przypadają 2 dni wystające poza pełne tygodnie, co oznacza, w zależności od przyjętej opcji, możliwość wypracowania przez pracownika dodatkowych 2/5 z 8 nadgodzin, czyli 3,2 godziny lub 2/7 z 8 nadgodzin, czyli 2,29 godziny. W sumie w takim okresie rozliczeniowym pracownik mógłby przepracować 35,2 nadgodzin (4 tyg. x 8 godz. + 3,2 godz.) lub 34,29 nadgodzin (4 tyg. x 8 godz. + 2,29 godz.).

Pomnożenie 32 nadgodzin przez 12 miesięcy roku daje 384 godziny nadliczbowe, czyli wartość odpowiadającą maksymalnemu rocznemu limitowi pracy nadliczbowej pracownika, który ma prawo do 20 dni urlopu wypoczynkowego. W efekcie polecenie tylu nadgodzin pracownikowi, który ma prawo do 26 dni urlopu rocznie spowoduje przekroczenie obowiązującego go niższego limitu, obejmującego 376 godzin.

Biorąc powyższe pod uwagę, wydaje się, że najbezpieczniejszym rozwiązaniem będzie założenie, iż na miesiąc pracownik może wypracowywać po 32 nadgodziny, zakładając, że firma korzysta z 1-miesięcznych okresów rozliczeniowych. Zasada ta ulegnie jednak modyfikacji przy 3-miesięcznych okresach rozliczeniowych, gdyż te najczęściej obejmują 13 pełnych tygodni, co pozwala na wypracowanie większej liczby nadgodzin. W takich przypadkach należy ją jednak skorygować, uwzględniając roczny limit nadgodzin obowiązujący u pracodawcy, gdyż konieczne jest równoległe przestrzeganie obydwu tych ograniczeń.

Pracodawca stosuje 3-miesięczne okresy rozliczeniowe pokrywające się z kwartałami w roku kalendarzowym i ma ustalony roczny limit nadgodzin na poziomie 376 godzin dla każdego zatrudnionego. Przez pierwsze trzy kwartały 2015 r. pracownik wypracował na kwartał po 96 nadgodzin wynikających ze szczególnych potrzeb pracodawcy (średnio po 32 nadgodziny miesięcznie), zachowując normę łączoną, w sumie 288 nadgodzin. W IV kwartale 2015 r. przypadało 13 tygodni. Pracownik mógł wypracować 104 nadgodziny, licząc po 8 godzin na każdy tydzień. Liczba ta musi jednak zostać skorygowana ze względu na roczny limit nadgodzin, gdyż zostało z niego jeszcze do wypracowania tylko 88 godzin (376 godz. - 288 godz.). Naruszenie tego limitu oznaczałoby popełnienie wykroczenia przeciwko prawom pracownika.