Dopuszczalność pracy w niedzielę ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy

Zdarza się, że ze względu na pilne zamówienia pracodawca zleca pracownikom pracę w niedziele (nadgodziny). Czy jest to zgodne z przepisami prawa, jeśli generalnie w tym dniu zakład nie pracuje?

Rozstrzygnięcie przedstawionego problemu wymaga ustalenia, czy wykonywana praca znajduje się w katalogu prac dopuszczonych w niedzielę. Jeżeli nie, zdaniem większości autorów, jest to wykluczone.

W myśl art. 151⁹ K.p. niedziele i święta są, co do zasady, dniami wolnymi od pracy, a pracownik powinien korzystać w tym dniu z nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego (art. 133 K.p.). Wyjątki od reguły wolnych od pracy niedziel i świąt określa art. 151¹⁰ K.p. Państwowa Inspekcja Pracy w poradniku "Praca w niedziele i święta", dostępnym na stronie internetowej (www.pip.gov.pl) pogrupowała je według czterech kategorii, z uwagi na:

system organizacji pracy

rodzaj pracy

szczególne potrzeby pracodawcy

konieczność ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności

-	praca w ruchu ciągłym
-	praca zmianowa
-	praca w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta

-	w transporcie i w komunikacji
-	przy niezbędnych remontach
-	w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych
-	przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób
-	w rolnictwie i hodowli
-	przy pracach polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej odbieranych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi dni te są u niego dniami pracy oraz pracach zapewniających możliwość świadczenia tych usług

-	w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii

-	w zakładach świadczących usługi dla ludności
-	w gastronomii
-	w zakładach hotelarskich
-	w jednostkach gospodarki komunalnej
-	w zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych
-	w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę
-	w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku

Praca w niektóre niedziele jest również dozwolona w placówkach handlowych wymienionych w art. 6 ustawy z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (Dz. U. poz. 305).

Jeżeli pracodawca z pytania zalicza się do wymienionych w tabeli, bądź też w art. 6 ww. ustawy, to może planować pracę niedzielną.

Zwracamy uwagę! Prace związane z użytecznością społeczną i codziennymi potrzebami ludności wymieniono w przepisie tylko przykładowo, o czym przesądza zwrot "w szczególności". Oznacza to, że także inne rodzaje prac, o ile spełniają obydwa warunki, pozwalają na pracę w niedzielę.

Rozpatrując dopuszczalność pracy dodatkowej (pozaplanowej) należy mieć na uwadze, że przy pełnym etacie narusza ona normy czasu pracy. Generuje więc godziny nadliczbowe, które są dopuszczone tylko wyjątkowo, tj. jeśli występują ze względu na:

konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
szczególne potrzeby pracodawcy (art. 151 § 1 K.p.).

W katalogu prac dozwolonych w niedzielę wymieniono tylko pierwszy rodzaj prac. Dlatego szczególne potrzeby pracodawcy nie uzasadniają zlecania pracy w niedzielę. Takie same wnioski płyną z wyliczenia dokonanego przez Inspekcję Pracy w ww. poradniku, które wymienia szczególne potrzeby pracodawcy uzupełniając, iż powinny być podyktowane koniecznością prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. W innych okolicznościach jest to nieuprawnione.

Przykład

Pracodawca produkujący armaturę wodociągową nieoczekiwanie pozyskał pilne zamówienie. W celu jego realizacji polecił pracownikom produkcyjnym dłuższą pracę w tygodniu oraz dodatkowo w wolne dla nich soboty i niedziele. Niewątpliwie występują szczególne potrzeby pracodawcy, lecz rodzaj pracy nie pozwala na zlecanie pracy niedzielnej, chyba że pracodawca np. stosuje system zmianowy, który został wymieniony w katalogu wyjątków.