Praca po godzinach wynikających z rozkładu czasu pracy

Od kilku miesięcy stosujemy elektroniczny rejestrator czasu pracy pracowników. Analizując jego zapisy stwierdziliśmy, że pracownikom zdarza się świadczyć pracę dłużej niż wynosi norma (np. 8,5 godziny). Są też przypadki wcześniejszego zakończenia pracy. Czy godziny lub minuty przekraczające normę dobową należy uznać za pracę w godzinach nadliczbowych? Jak traktować wcześniejsze opuszczenie miejsca pracy?

Pracodawca ma obowiązek organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy (art. 94 pkt 2 K.p.). Dlatego powinien poinformować pracowników o konieczności wykonywania pracy w określonym rozkładzie czasu pracy wskazując godziny jej rozpoczęcia i zakończenia oraz konsekwencje nieprzestrzegania ustalonego rozkładu. Podobnie orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 czerwca 1977 r. (sygn. akt I PR 63/77).

Odpowiadając na pytanie wyjaśniamy, że brak jest podstaw do uznania za pracę w godzinach nadliczbowych wykonywanie pracy po godzinach wynikających z rozkładu czasu pracy z własnej inicjatywy pracownika, na zasadzie dobrowolności. Ta dobrowolność oznacza pracę w sytuacjach niezwiązanych z okolicznościami uzasadniającymi świadczenie pracy nadliczbowej wynikającymi z art. 151 K.p.

Ważne: Praca w godzinach nadliczbowych ma charakter wyjątkowy i jest dopuszczalna tylko w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii oraz w przypadku szczególnych potrzeb pracodawcy.

Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem Sądu Najwyższego, praca w godzinach nadliczbowych może być wykonywana za wiedzą i zgodą pracodawcy (por. wyrok SN z dnia 7 lutego 2001 r., sygn. akt I PKN 244/00, OSNP 2002/21/520). Pracodawca na pracę w godzinach nadliczbowych powinien wyrazić co najmniej dorozumianą zgodę, czego warunkiem jest świadomość pracodawcy, że pracownik pracuje w nadgodzinach (por. wyrok SN z dnia 26 maja 2000 r., sygn. akt I PKN 667/99, OSNP 2001/22/662).

Natomiast wcześniejsze zakończenie pracy należy uznać za naruszenie ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, chyba że pracownik uzyskał uprzednią zgodę przełożonego. W ramach stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. Dlatego samowolne opuszczenie stanowiska pracy przez pracownika przed zakończeniem rozkładowej dniówki może zostać uznane jako ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych uzasadniające nie tylko odpowiedzialność porządkową, ale (przy znacznym stopniu winy) również rozwiązanie umowy w trybie art. 52 § 1 K.p. Oceniając czy opuszczenie miejsca pracy wypełnia przesłanki określone w powołanej normie, pracodawca powinien wziąć pod uwagę towarzyszące temu okoliczności, zwłaszcza stan świadomości i woli danego pracownika (por. wyrok SN z dnia 1 października 1997 r., sygn. akt I PKN 300/97, OSNP 1998/14/424).