Nagrody, premie i odprawy wypłacane pracownikom - Dodatek nr 16 do Ubezpieczeń i Prawa Pracy nr 18 (276) z dnia 10.09.2010

Odprawa emerytalno-rentowa

Wypłacanie odpraw związanych z zakończeniem aktywności zawodowej pracownika określa art. 92¹ K.p. Odprawa emerytalno-rentowa przysługująca na podstawie tego przepisu ma charakter powszechnego uprawnienia wypłacanego, gdy stosunek pracy ustaje w związku z przejściem przez pracownika na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy. Ma ona charakter jednorazowy i przysługuje w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.

Jak wynika z art. 92¹ K.p., wypłata odprawy emerytalnej powinna nastąpić, jeśli:

• pracownik spełnił wymagania uprawniające go do przejścia na emeryturę,

• stosunek pracy ustaje w związku z przejściem na emeryturę.

Wymienione warunki muszą być spełnione łącznie. Oznacza to, że odprawa nie może być wypłacona w czasie trwającego stosunku pracy. Warunkiem wypłacenia odprawy emerytalnej jest bowiem rozwiązanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę, co oznacza zmianę statusu danej osoby z pracownika-emeryta na status wyłącznie emeryta.

Pracownik nabywa prawo do odprawy, gdy ustanie zatrudnienia ma jakikolwiek związek z nabyciem prawa do renty albo do emerytury. W wyroku z dnia 8 grudnia 1993 r. (sygn. akt I PRN 111/93, OSNC 1994/12/243) Sąd Najwyższy stwierdził, że: „Przewidziany w przepisach regulujących prawo do odprawy „związek” między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej może mieć nie tylko charakter przyczynowy, czasowy, ale także funkcjonalny.”

W uzasadnieniu do powyższego rozstrzygnięcia Sąd Najwyższy zauważył, że wyrażenie „w związku” jest szersze od wyrażenia „z powodu”, co daje możliwość nabycia prawa do odprawy w sytuacji, gdy rozwiązanie stosunku pracy nie zbiega się ściśle w czasie z nabyciem przez pracownika prawa do emerytury lub renty.
 

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 marca 2010 r. (sygn. akt II PZP 1/10), otrzymanie przez pracownika odprawy z tytułu przejścia na rentę z powodu niezdolności do pracy wyklucza nabycie przez tego pracownika prawa do kolejnej odprawy z tytułu przejścia na emeryturę lub prawa do odprawy uzupełniającej, stanowiącej różnicę wysokości odprawy emerytalnej i wysokości otrzymanej odprawy rentowej (art. 92¹ § 2 K.p.).
 

Pracodawca rozwiązał w trybie art. 53 K.p. umowę o pracę z chorującym pracownikiem. Pracownik jest od 6 lat rencistą i otrzymał odprawę w innej firmie przechodząc na rentę. Odprawa jest świadczeniem o charakterze jednorazowym. Jeśli pracownik otrzymał już taką odprawę (nawet 6 lat temu), to nie może ponownie nabyć do niej prawa.
 

Pracodawca zatrudnia pracownika na 1/2 etatu, który jednocześnie pracuje w dwóch innych zakładach pracy, także na 1/2 etatu. W każdej firmie z końcem miesiąca zostanie z nim rozwiązana umowa o pracę na mocy porozumienia stron w związku z przejściem na emeryturę.

Wszyscy trzej pracodawcy powinni wypłacić pracownikowi odprawę emerytalną. W sytuacji gdy dany pracownik pozostawał w stosunku pracy z więcej niż jednym pracodawcą i rozwiązuje umowy o pracę w związku z przejściem na emeryturę, nabywa prawo do odprawy emerytalnej w każdym z tych stosunków (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1984 r., sygn. akt III PZP 44/84, OSNC 1985/7/89).

W ubiegłym roku powstały wątpliwości czy można wypłacać odprawy pracownikom-emerytom. Wynikają one z faktu, iż od 8 stycznia 2009 r. pracownicy mogą otrzymywać emeryturę bez konieczności rozwiązywania umowy o pracę. W tej sytuacji w literaturze spotkać można było pogląd niekorzystny dla pracujących emerytów. Zdaniem niektórych autorów osoby, które rozwiążą umowę o pracę już po otrzymaniu emerytury, nie otrzymają odprawy emerytalnej. Nie spełnią one bowiem warunku rozwiązania umowy o pracę w związku z przejściem na emeryturę, ponieważ już ją otrzymują. Pogląd przeciwny, prezentowany również przez nasze Wydawnictwo, oparty jest na orzecznictwie Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 11 października 2007 r. (sygn. akt III PK 40/07) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przejście na emeryturę oznacza zamianę statusu pracownika lub pracownika-emeryta na status wyłącznie emeryta. Zatem odprawa emerytalna przysługuje pracownikowi, jeżeli rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w związku z tak rozumianym przejściem na emeryturę, choćby pracownik ją wcześniej pobierał, chyba że już wcześniej skorzystał z uprawnienia do tej odprawy. Natomiast w wyroku z dnia 6 maja 2003 r. (sygn. akt I PK 223/02. M.P.Pr.-wkł. 2004/3/10), Sąd Najwyższy stwierdził, że: „Skorzystanie przez pracownika z uprawnień emerytalnych w czasie trwania zatrudnienia nie powoduje utraty prawa do odprawy emerytalnej w chwili, gdy nastąpi rozwiązanie stosunku pracy.”

Pojęcie „przejścia na emeryturę” przybliżył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 6 maja 2003 r. (sygn. akt I PK 223/02, Prok. i Pr.-2004/1/41). W ugruntowanym już orzecznictwie przyjmuje się, że kontynuowanie stosunku pracy po przyznaniu pracownikowi świadczenia emerytalno-rentowego, a nawet pobieranie świadczenia, nie oznacza przejścia na emeryturę. Spełnienie bowiem przez pracownika warunków uprawniających do emerytury nie stwarza dla żadnej ze stron obowiązku rozwiązania stosunku pracy. Dlatego też zachowanie prowadzące do ustania stosunku pracy w związku z nabyciem wymienionych uprawnień musi przybrać formę prawną rozwiązania, określoną w przepisach prawa pracy. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 6 sierpnia 1998 r. (sygn. akt III ZP 22/98, OSNP 1998/24/713) oraz w wyroku z dnia 4 czerwca 2002 r. (sygn. akt I PKN 346/01, Pr.Pracy 2003/1/35), wskazując, że: „przejściem na emeryturę jest zamiana statusu pracownika lub pracownika-emeryta na status wyłącznie emeryta. Następuje ono zawsze i tylko przez rozwiązanie stosunku pracy. Dopóki bowiem trwa stosunek pracy, osoba pobierająca emeryturę nie przestaje być pracownikiem. Ani nabycie przez pracownika prawa do emerytury, ani przyznanie świadczenia, ani nawet jego wypłata nie stanowią zdarzeń powodujących ustanie zatrudnienia. Pracownik pobierający emeryturę w czasie nieprzerwanie trwającego stosunku pracy przechodzi więc na emeryturę dopiero po ustaniu tego zatrudnienia”.

Analogiczny pogląd prezentuje Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Zdaniem Ministerstwa, pracownik który kontynuuje zatrudnienie po nabyciu prawa do emerytury i pobierający z tego tytułu świadczenie emerytalne oraz wynagrodzenie za pracę nabędzie prawo do odprawy emerytalnej w dniu, w którym rozwiąże stosunek pracy z powodu przejścia na emeryturę, rozumianego jako zamianę statusu pracującego emeryta na status wyłącznie emeryta. Stanowisko to jest dostępne na stronie internetowej Ministerstwa www.mpips.gov.pl.
 

Dodajmy, że dniem wymagalności roszczenia o wypłatę odprawy emerytalnej jest dzień rozwiązania stosunku pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 1998 r., sygn. akt I PKN 508/97, OSNP 1999/8/267).

Informację o wypłaceniu odprawy emerytalno-rentowej należy zamieścić w świadectwie pracy. Wyjaśnienia co do sposobu wypełniania świadectwa pracy zawarto w załączniku do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania (Dz. U. nr 60, poz. 282 z późn. zm.). Wynika z tych wyjaśnień, że w ust. 4 pkt 9 druku świadectwa pracy wpisuje się informacje o wykorzystaniu przez pracownika uprawnień lub świadczeń tylko w zakresie mającym wpływ na uprawnienia pracownicze u kolejnego pracodawcy, wynikających z ustaw, układów zbiorowych pracy i regulaminów. Wypłacona odprawa jest takim świadczeniem określonym ustawą (art. 92¹ K.p.), wpływającym na uprawnienia pracownicze w kolejnym zatrudnieniu.
 

Pracownica, zatrudniona w tutejszej firmie od 4 lat, w maju 2010 r. osiągnęła wiek emerytalny (60 lat) i wystąpiła z wnioskiem o wypłatę odprawy emerytalnej. Prawdopodobnie ma już ona ustalone prawo do emerytury, jednak w świadectwie pracy wystawionym przez poprzedniego pracodawcę brak jest zapisu o wypłacie odprawy emerytalnej.

Jeżeli pracownica przechodząc na wcześniejszą emeryturę nie otrzymała od poprzedniego pracodawcy odprawy emerytalnej, powinna ją uzyskać od obecnego pracodawcy. W przypadku gdy poprzedni pracodawca tego świadczenia nie wypłacił, pracownica nie może już dochodzić wypłaty, bowiem roszczenie o odprawę przedawniło się. Roszczenia ze stosunku pracy przedawniają się z upływem 3 lat od dnia wymagalności (art. 291 § 1 K.p.). Ponieważ w świadectwie pracy nie ma informacji o wypłaceniu odprawy emerytalnej, dla jej wypłaty obecnie wystarczy oświadczenie pracownicy.